Posts in category: Spiritwali

Darba wieħed mill-patrijiet qalli li fid-dinja hawn nies li ma jemmnux daqskemm hawn nies li jemmnu. Iġifieri jekk taqbad dawk kollha li b’xi mod għandhom xi forma ta’ twemmin (Kattoliċi, Protestanti, Musulmani, Ħinduisti, eċċ.) u tgħoddhom flimkien u tqabbilhom ma’ dawk li m’għandhom l-ebda forma ta’ twemmin, in-numri huma simili ħafna. Issa jien ma nafx kemm hi vera din l-istatistika jew x’inhuma s-sorsi u l-valur xjentifiku tagħha. Li naf hu li malli smajtha f’widnejja dewa l-kliem ta’ Ġesù: “Meta jiġi Bin il-Bniedem ser isib il-fidi fuq l-art?” (Lq 18, 8).

Meta qrajt dan il-Vanġelu weħel ma’ moħħi l-kliem li Ġesù jgħid lil dan ir-raġel: “Il-fidi tiegħek fejqitek” (Mk 10, 52). U moħħi beda jagħqad, fuq din ukoll, mal-ħafna affarijiet oħra li jagħqad fuqhom. Imma l-fidi x’inhi? U agħar minn hekk, jien għandi fidi?  

Neħħejt minn moħħi mill-ewwel li l-fidi hi li meta nitlob irrid bilfors naqla’. Dan il-ħsieb ibeżżagħni u iktar u iktar jekk din l-idea twassalni neħodha kontra Alla meta l-affarijiet ma jmorrux kif nixtieq jien, meta nitlob u ma naqlax. 

Bdejt nipprova nara iktar fil-fond u weħilt mal-ħsieb li l-fidi hija wegħda li jagħmlilna Alla biex jagħmilna sħaħ. Biex ikompli fina dak li jonqos, li jagħmilna integri. L-ewwel proposta ta’ fidi li nsibu fil-Bibbja hija dik li Alla jagħmel lil Abram – dik li jkollu Iben. Il-fidi hija dik ix-xewqa li Alla jitfa’ fina għalih.  

Hija sejħa – kien Alla li sejjaħ lil Abram b’ismu u bħalu lill-profeti kollha.  

Hija kurżità – siġra taqbad u ma tinħaraqx. Jgħid Mosè: “Ħa nersaq u nara din id-dehra tal-għaġeb għala mhux jinħaraq l-għollieq” (Eż 3, 3).  Alla ħafna drabi hekk jagħmel magħna, ixennaqna, jitfa’ fina l-kurżità, jattirana. Idewwaqna ftit mis-sbuħija tiegħu biex ixennaqna għalih, biex nitkaxkru minnha. Papa Benedittu kien jgħid li l-fidi tinxtered b’attrazzjoni.  

Il-fidi allura hija wegħda li inti tista’ tmur ’il bogħod ħafna minn dak li inti qatt tista’ taħseb jew tixtieq. “Lil dak Alla li, bis-setgħa tiegħu li taħdem fina, għandu l-qawwa li jagħmel kollox bil-wisq iżjed milli aħna nistgħu nitolbu jew naħsbu” (Ef 3, 20).  

Il-fidi allura la hija sejħa, la hija kurżità, ma tibdiex minna imma hija rigal. Huwa Alla li dejjem jagħmel l-ewwel pass. Imma daqskemm il-fidi hija rigal hija wkoll għażla personali u libera tal-persuna.  

Jien nista’ jkolli kurżità nara x’hemm f’pakkett imgeżwer li kollox jindika li hu rigal imma nista’ niddeċiedi li dak ir-rigal ma niftħu qatt. Rigal jibqa’ imma moħli.  

Il-fidi, din l-istedina ta’ Alla, mhux dejjem tieħu l-forma ta’ rigal imma kultant, anzi bosta drabi, tieħu forma ta’ ktieb li jien irrid niftaħ, naqra u nirrifletti fuqu. Irrid nagħmel sforz biex naqra l-istorja tiegħi b’lenti ta’ fidi.  

Drabi oħra l-fidi ssir xi forma ta’ word search jew crossword biex nifhem li fl-istorja mħawda tiegħi Alla għandu pjan, għandu risposta. Meta tagħmel xi waħda minn dan il-logħob li semmejna inti taf li r-risposta żgur qiegħda hemm. Qatt ma smajna li kien hemm crossword qarrieqa. Ir-risposta tkun hemm imma mhux dejjem evidenti għal għajnejna.  

L-istess ħajjitna, il-fidi wkoll, tiġi purifikata sabiex Alla li hu l-awtur tal-wegħda joħroġ dejjem ta’ raġel, li jagħti kelma u jżommha. U jekk lil Abram wiegħdu lil Iżakk u nisel kbir daqs il-kwiekeb tas-sema u daqs ir-ramel ta’ xatt il-baħar, lilna jagħmilna sħaħ billi jagħtina ’l Ġesù Kristu u l-ħajja ta’ dejjem.

Immaġina li jkollok xewqa li ssir sinjur u tibda temmen li jekk tmur għand xi ħadd sinjur u titolbu s-somma li għandek bżonn dan f’teptita t’għajn ser jaqbad u jtik is-somma flus mixtieqa. F’kemm ilni ngħidlek issir sinjur u l-ħolm li kellek moħbi fil-kexxun isir realtà. Iva, iva, oħlom! Hekk ħasbu wlied Żebedew u hekk naħsbu aħna anke jekk fil-fond nafu li l-ħajja mhix hekk, il-ħajja titlob li wieħed biex jiekol irid jaħdem. San Pawl stess f’waħda mill-ittri tiegħu jgħid li “Min ma jridx jaħdem dan anqas m’għandu jedd jiekol” (2 Tes 3, 10). 

Kultant naħsbu li l-ħajja spiritwali hija xi ħaġa simili għal meta titlob pjaċir lil xi ħadd. Alla ser jeħlisna minn dak li jdejjaqna, ser jagħmel il-mirakli u aħna paxxuti paxxuti ser insalvaw bi grazzja tiegħu biss. Din il-kwistjoni swiet lill-Knisja waħda mill-ikbar firdiet (Grazzja vs Opri). Martin Luteru kien jemmen li aħna salvi bil-grazzja biss u, ngħiduha kif inhi, ma kellux tort. Il-fatt li Alla ħalaqna, fdiena, issallab għalina, u tana dak kollu li għandna bżonn biex ngħixu ħajja hienja hija biss frott il-grazzja. Kieku ried seta’ ma għamel xejn minn dan. Iġifieri tassew li kollox grazzja. 

Madanakollu, biex iżżomm il-grazzja, Alla ma jista’ jagħmel xejn! Irid ikun l-impenn tagħna li nagħmlu xi ħaġa biex dik il-grazzja nżommuha, ngħixuha u nħalluha tagħmilna hienja. Ma jiswa għalxejn jekk ikollok il-biljett rebbieħ tal-lotterija u qatt ma tmur tieħu dak li hu tiegħek. 

Ġesù qatt ma jilludina li kollox ser ikun ward u żahar. Biex tagħmel it-tajjeb trid tħallas prezz, tant li kultant tħossok ser tiddispra għax il-prezz huwa għoli ħafna. 

Iva, biex tkun Nisrani trid tħallas prezz. Biex issib it-teżor trid tfittex, l-istess biex issib il-perla u l-istess biex tbigħ kollox biex tixtri l-għalqa jew il-perla. Li taqla’ għajnejk, riġlejk, idejk, biex tkun dixxiplu mhux ċajta.

Il-grazzja tiswa, tiswa li kuljum tara ħajtek liema direzzjoni qed taqbad, li għalik ma jgħaddix kollox, li għandek valuri, li għalik ma jgħoddx li kollox qisu xejn mhu xejn u li l-ħażin sar tajjeb, għax issa hekk il-moda.

Il-grazzja għandha prezz li jwarrbuk, li jgħadduk b’miġnun, li ma jifhmukx! Il-grazzja għandha prezz li jqisuk minn ta’ wara l-muntanji, li jippruvaw jilagħbuk, jimmanipulawk. Il-grazzja għandha prezz li min suppost imexxik lejn soċjetà iktar ġusta jipprova jikkonvinċik li huwa normali li ma tkunx ġust bl-iskuża li kulħadd hekk jagħmel. 

Jekk mhux ser tħallas il-prezz tal-grazzja, hemm prezz agħar xi tħallas; li tibqa’ skjav tiegħek innifsek, li tibqa’ trid kollox, imma dak il-kollox qed jgħallik. Darba xi ħadd qalli u vera kellu raġun: “Aħna nixorbu l-valenu u nistagħġbu li qed immutu.” 

Forsi tgħidu kemm int negattiv! Lanqas xejn! Għax ir-riżultat tal-prezz li rridu nħallsu għall-grazzja hija libertà sħiħa, ferħ dejjiem. U l-ferħ ikun li tissieħeb fi tbatijietu għax għandek it-tama li dik it-tbatija ser tħalli l-frott.

Hekk kif naqraw il-Vanġelu nindunaw li m’għandniex l-isem ta’ dan ir-raġel għani. B’mod ġeneriku ħafna l-Vanġelu jgħidilna ‘raġel’. Il-Vanġelu ma jgħidilniex x’jismu imma jgħidilna x’kellu: “bosta ġid”. U proprju fil-għana hemm dan ir-riskju kbir. L-għani spiss jaħseb li ismu, li l-identità tiegħu, tiddependi biss minn dak li għandu, minn dak illi jagħmel, minn dak illi l-oħrajn jaħsbu fuqu. Kellu wkoll, miskin, ħafna prożunzjoni ta’ kemm kien raġel sewwa. Meta Ġesù jkellmu dwar l-osservanza tal-liġi dan minnufih iwieġbu: “Mgħallem jien dan kollu ilni nħarsu sa minn żgħożiti.” 

Min ipoġġi l-fiduċja tiegħu biss fil-ġid tal-art jibda jaħseb li ismu huwa l-isem tad-ditta tal-ħwejjeġ li jilbes. Jibda jemmen li dak li jtih isem hija l-karozza lussuża li għandu. Miskin jibda jemmen ukoll li ismu jiddependi minn kemm bena affarijiet li jġibu ismu, minn kemm ismu jidher fuq credit cards. Sfortunatament hemm ir-riskju wkoll li jaħseb li għandu isem daqskemm hu popolari. 

L-għani huwa dak li jinsa li Huwa fatt li mitt sena oħra ma jkunx għadu hawn. Huwa fatt li l-ħajja hija fraġli u tgħaddi malajr. Il-Bibbja tgħid li “l-ħajja tal-bniedem hija b’kollox sebgħin sena, tmenin jekk inkunu f’saħħitna u l-biċċa l-kbira taħbit u niket. Malajr tgħaddi u aħna mmorru magħha” (Sl 90, 10). Spiss allura, konxji ta’ din il-prekarjetà, nibdew nagħmlu affarijiet li b’xi mod inessuna li aħna fuq din l-art m’aħniex għal dejjem. Nippruvaw nagħmlu xi ħaġa biex nagħtu lilna nfusna l-impressjoni li aħna ser nibqgħu hawn. Allura arana nippruvaw noħolqu “mini-ġenna”. Forsi s’hawn m’hemmx xi inkwiet tal-għaġeb, imma l-inkwiet jibda meta dik il-“mini-ġenna” nipprova noħloqha għalija biss. Allura arani nrekken, infaddal, biex qabel norqod filgħaxija jkolli rasi mistrieħa.

Imma filgħaxija rasi ma tistrieħx fuq l-imħadda għax naf li għandi ħafna flus il-bank, imma għax naf li ta’ ħdejja għandu x’jiekol.

Rasi ma tistrieħx għax lill-mara, sforz ir-regħba tiegħi, ma nagħtihiex lanqas 5 euro, imma għax naf li kuntenta li qed naqsmu kollox flimkien.

Rasi qabel norqod ma tkunx mistrieħa għax irnexxieli nġelled familja bir-regħba tiegħi fuq il-wirt li ħallew ommi u missieri imma għax lili ħa jibqgħu jiftakruni bi bniedem ġeneruż u tal-paċi.

U kif tista’ tistrieħ rasi qabel norqod meta naf li minħabba r-regħba tiegħi hawn nies li mhux qed jitħallsu kemm jistħoqqilhom? Kif nista’ norqod mistrieħ meta nbigħ prodotti li jagħmlu l-ħsara, huma x’inhuma?

Għal dan kollu tista’ twassal ir-regħba. Għiduli intom kemm hawn nies li għax alla tagħhom il-flus sallbu lil ħafna oħrajn? Kemm għandna vittmi tal-ġlied minħabba l-wirt, vittmi tad-droga u tal-użura?

Kemm minħabba r-regħba jispiċċa jbati wkoll “il-ġmiel li hawn madwarna”, għax jispiċċa jbati l-ħolqien sabiħ li Alla tagħna biex nieħdu ħsieb?

Ġesù llum huwa ċar tant li forsi jaħsadna imma ma nistgħux ma nammettux li ħafna drabi norbtu qalbna wisq mal-affarijiet li jgħaddu. Ħafna drabi t-talb tagħna huwa wisq ikkonċentrat fuq il-“Ħobżna ta’ kuljum agħtina llum” u ninsew li aħna nistgħu nkunu responsabbli ta’ ħafna inkwiet minħabba l-flus.

Il-Mulej iridna nies ħielsa li ma nsiru skjavi ta’ xejn. Meta l-flus iservuni (jaqduni) m’hemmx problemi kbar imma meta jien nibda nsir skjav tagħhom hemm iva, hemm għandi għax ninkwieta. Trid tkun taf x’inhi l-kura? Agħti, qassam, tikolx waħdek.

Jalla lkoll kemm aħna nagħmlu esperjenza ta’ dak li huwa l-ħelsien, il-ħelsien vera, dak li jista’ jagħtina Alla biss!

Illum il-Mulej ikellimna fuq realtà sabiħa ħafna – iż-żwieġ u l-familja. Madanakollu din ir-realtà daqskemm hi sabiħa, daqshekk ieħor hi delikata. Ħasra li l-Fariżej isaqsu lill-Mulej dwar din ir-realtà mhux b’xi fini li joħorġu s-sbuħija ta’ dan il-misteru ta’ relazzjonijiet imma sempliċiment biex iġarrbuh. Ma talbuhx tagħrif dwar is-suġġett imma l-mistoqsija tagħhom għandha l-intenzjoni li tattakka lilu personalment. 

Rigward iż-żwieġ ħafna drabi jkollna nagħmlu l-kontijiet mad-differenza li hemm fl-ideal u ma’ dak li jista’ jiġri fir-realtà. Nafu li l-ideal huwa żwieġ għal dejjem, imma fir-realtà nsibuna nġorru l-ġerħat ta’ separazzjonijiet, annullamenti u divorzji. Huma realtajiet li jġorru fihom ħafna weġgħat, piki, xi drabi vjolenza u azzjonijiet ħżiena fejn bosta drabi jbatu l-konjuġi nfushom, familjari tagħhom, kif ukoll it-tfal. 

Tajjeb li nagħmlu wkoll il-kontijiet, mhux biss ma’ dawn imma anke ma’ jien x’qed nistenna miż-żwieġ u x’inhu dak li anke jekk għadni ma għextux jista’ jinqala’ fil-ħajja miżżewġa. 

Aħna nidħlu għaż-żwieġ bit-tama li dik ir-relazzjoni partikulari tagħti sens lill-eżistenza tagħna fuq din l-art. Fil-bidu tal-ħajja miżżewġa jidher li jkun hemm proġett komuni ċar ħafna – “aħna rridu ngħixu u nikbru flimkien”. Il-proġett komuni huwa r-relazzjoni fiha nfisha u għal ħafna tibda wkoll bħala relazzjoni li ser isseħħ f’Alla. Relazzjoni esklussiva ser tkun din ir-relazzjoni li ħa tiddetermina l-proġett li aħna nsejħulu: ‘ħajjitna’. 

Kemm hu utli li meta xi ħadd jiġi biex jieħu dan l-impenn fil-ħajja jkun ukoll ftit saqajh mal-art u l-ewwel u qabel kollox jara hu xi jrid minn din ir-relazzjoni. Kultant jista’ jiġrilna li mogħmijin bil-fażi tan-namur (normali) nibqgħu għaddejjin u qatt ma nsaqsu lilna nfusna mistoqsijiet bħal: 

• Jien min jien? 

• X’qed jimmotivani? 

• Jien x’nixtieq minn din ir-relazzjoni? 

Jista’ jkun li, għalkemm kultant ikollna intenzjonijiet tajba, mhux dejjem ikunu daqshekk tajba li ser iwassluni fil-verità biex jien nagħti ħajti għall-persuna li magħha nixtieq nibni l-bqija tal-eżistenza tiegħi. 

Hemm motivazzjonijiet li, għalkemm jidhru raġunati, ma jkunux daqskemm jidhru bħal ngħidu aħna: ma nixtieqx inkun waħdi; din il-persuna ser timla dak li hemm nieqes fija; din il-persuna biex tkun persuna sħiħa għandha bżonn lili. 

Matul il-mixja tal-ħajja tajjeb li nieqfu u nirriflettu. Meta l-affarijiet ma jkunux daqshekk entużjażmanti daqskemm kienu fil-bidu mhux neċessarjament ifisser li żbaljajt it-triq. Tajjeb li f’mumenti bħal dawn insaqsu x’kienu l-aspettazzjonijiet li kelli rigward iż-żwieġ u nkun sinċier miegħi nnifsi li forsi kienu wisq ’il bogħod mir-realtà, bħal ngħidu aħna: aħna mhux se jkollna xi ngħidu; il-ħajja sesswali tagħna ser tkun dejjem esperjenza qawwija; ser inkunu mdawrin b’nies li ħa jammiraw iż-żwieġ tagħna; ser nikkumplimentaw lil xulxin f’kollox; ser ikollna t-tfal, ser ikunu b’saħħithom, ser ikunu dejjem kuntenti. Wisq probabbli f’dan il-mument ikolli naċċetta l-fatt li kelli xi aspettazzjonijiet irreali u nippurifika l-motivazzjonijiet konxji jew inkonxji li seta’ kelli.

Bosta drabi jiġri li fil-bidu minn tnejn insiru wieħed, u maż-żmien minn tnejn nerġgħu nsiru wieħed. Huwa f’dan il-mument li jkolli, bi grazzja t’Alla, naffronta r-realtà u nifhem li fil-ħajja reali l-ħajja titlob ukoll bdil fil-mentalità tiegħi u ma nafdax fil-ħila tiegħi biss. 

Nibda naċċetta li l-persuna li qed nagħti ħajti għaliha ma timliex il-vojt kollu tiegħi; li jien ma nistax nissodisfa l-bżonnijiet kollha tagħha; li kultant jiġri wkoll li negħjew ningħataw; li l-persuna l-oħra għadha qed tikber u bħali għadha ma waslitx għall-maturità kollha tagħha; li l-persuna l-oħra għandha tesprimi ruħha anke jekk dak li tgħid mhux dejjem ser ikun sabiħ li nisimgħu. Bħal kull vokazzjoni oħra, iż-żwieġ huwa għotja u mhux dejjem faċli li tingħata, anzi jkun hemm drabi nkun nixtieq biss li xi ħadd jingħata għalija. 

Huwa proprju hawn li jidħol il-Mulej li, bil-kelma tiegħu, bl-għerf tiegħu tas-salib u fil-qadi tal-ħasil tar-riġlejn iwassalni nifhem li l-imħabba vera hija bħall-mewt u li bosta drabi nkun mistieden immut għalija nnifsi.

Illum il-Vanġelu jlaqqagħna mar-reżistenza tal-Appostli għal xi ħadd li kien qed jagħmel il-ġid f’isem Ġesù imma li s-soltu ma kienx ikun magħhom. Immaġinaw naqra kieku raw lil xi ħadd li kien qed jgħid jew jaħdem kontrihom. 

Tal-għaġeb aħna l-bnedmin. Meta xi ħadd jagħmel il-ġid imma mhux minn tagħna rridu nwaqqfuh u meta xi ħadd jaħdem kontrina nkunu rridu nieqfu aħna għax nibżgħu minnu. Fiż-żewġ każi nħossuna martri. Meta xi ħadd jagħmel il-ġid u mhux minn tagħna nħossuna martri għax nibdew nibżgħu li ser jirnexxi iktar minna, nibżgħu li ser iqabbluna miegħu, l-iktar l-iktar jekk ikun qed jagħmel l-affarijiet aħjar minna jew qed jgħaddina fis-suċċess u l-popolarità. Ġesù jisfidana biex aħna nkunu kapaċi nifirħu bil-ġid li jkun qed jagħmel ħaddieħor. 

Meta niftakru li kemm issa u mal-medda taż-żmien minn mindu Alla sebbaħ id-dinja bil-Vanġelu, bosta Nsara ħutna kellhom isofru tbatija qalila għax kienu xhieda, tassew għandna għalfejn nikkunsidraw l-atteġġjamenti tagħna li nwaqqfu lil xi ħadd milli jxandar għax mhux magħna bħala atteġġjamenti tassew infantili. 

Għall-imħabba u l-verità tal-Vanġelu bosta minn ħutna taw ħajjithom kollha sat-tixrid ta’ demmhom. Huma x-xhieda pereċċellenza tal-fidi mwettqa fil-prattika. Huma dawk li kellhom il-kuraġġ jirċievu l-libsa tal-magħmudija fil-festa tal-Għid minkejja konxji li f’qasir żmien setgħet issir ħamra bid-demm tal-martirju.

Ġieli nisimgħu, u sfortunatament ma nisimgħux biżżejjed li f’pajjiżi xi ftit jew wisq ’il bogħod minna diversi Nsara jxerrdu demmhom għall-fidi. F’diversi postijiet oħra fid-dinja, l-iktar fin-naħat tagħna, fortunatament m’għandniex martri tad-demm. Imma dan ma jfissirx li ma jeżistux forom oħra ta’ martirju; huwa l-martirju ta’ min, għax ixandar il-verità u s-sbuħija tal-fidi Nisranija jiġi rredikolat jew ħalqu magħluq. Anke fostna ssib  komunitajiet u persuni li jgħixu l-fidi Nisranija fir-radikalità tagħha. Dawn il-persuni faċli jiġu rredikolati jew meqjusa dejqa u antikwati. 

Aħna, id-dixxipli ta’ Ġesù, fiż-żmien tal-lum nafu li aħna għandna nkunu ta’ spalla, għajnuna, kuraġġ u ħniena għal kull min dineb, għal kull min is-sitwazzjoni personali tiegħu mhux bilfors u dejjem kienet, jew għadha koerenti, mal-Vanġelu. Dan minħabba l-fatt li l-komunità ta’ Ġesù hija stess hi suġġett għad-dnub u l-infedeltà lejn il-Vanġelu. Fl-istess ħin id-dixxiplu ta’ Ġesù ma jistax jibqa’ sieket quddiem forom ta’ dnub organizzati, quddiem forom espliċiti li, minħabba xi interess jew ieħor, iġibu fix-xejn is-sbuħija tal-Aħbar it-Tajba. 

Biex ma nispiċċawx vittmi tal-martirju jista’ jiġri li nbigħu l-fidi tagħna għal ftit ċenteżmi: popolarità, interessi ekonomiċi, mistħija. In-Nisrani, kultant, quddiem il-verità tal-Vanġelu jispiċċa jibża’ jxandar għax jaf li hu wkoll ma jlaħħaqx mal-ideali li jipproponi. Jibda jemmen li biex ixxandar il-verità tal-Vanġelu trid tkun perfett. Imma l-verità hi li mhux vera li biex ixxandar il-Vanġelu trid tkun qisek xi anġlu miexi fl-art. Kemm nies li qed isofru minn xi vizzju u dgħufija, ġenwinament ikunu jixtiequ li n-nies li jħobbu ma jgħaddux mill-istess jasar tagħhom. Dan ifisser li lanqas l-istess dgħufija tagħna m’għandha tbeżżagħna milli nxandru l-verità. Inkunu iktar sinċiera jekk nammettu li l-Vanġelu huwa veru, u aħna minħabba raġunijiet varji mhux qed inlaħħqu ma’ dak l-ideal, milli nikkonkludu li dak l-ideal huwa gidba.

Jekk l-għajxien tal-fidi tagħna ma jqanqal lil ħadd jisfidana dwar it-tama li hemm fina, allura jista’ jkun li qed ngħixu Vanġelu li mhux ta’ Ġesù, imma Vanġelu li aħna b’reqqa llimajna biex jidħol kullimkien u ma jiskomoda lil ħadd. Jista’ jkun li l-Vanġelu tagħna huwa Vanġelu magħluq ġos-sagristiji u fil-knejjes, Vanġelu li mhux ħmira fis-soċjetà tagħna imma iktar ġabra ta’ kompromessi biex ma ndejqu lil ħadd u, iktar minn hekk, biex ħadd ma jdejjaq lilna. Ġesù jibqa’ ċar: “Dak li jien ngħidilkom fid-dlam għiduh fid-dawl, u dak li ngħidilkom f’widnejkom xandruh minn fuq il-bjut” (Mt 10, 27).

Meta kont tifel u żagħżugħ spiss kont nisma’ din il-frażi: “Tibżgħux tmorru kontra l-kurrent.” 

Mela ma nibżgħu minn ħadd la minn min jagħmel il-ġid imma mhux minn tagħna u lanqas minn dawk li huma kontra tagħna.

Darba kont qed nagħmel talk lil xi tfal tal-primarja. Dakinhar xtaqt inkellem lit-tfal dwar il-bżonn li nfaħħru lil xulxin għat-tajjeb li kapaċi nagħmlu, f’kelma waħda li nkunu nies li kapaċi napprezzaw it-tajjeb tal-oħrajn. Dakinhar iddeċidejt li nibda b’domanda: “Tfal kif tħossukom meta tagħmlu xi ħaġa tajba u ħadd ma jgħidilkom prosit jew bravi?” Skiet… xi ħadd jgħolli idu. “Tajjeb ħafna Fr!” Dak il-ħin iċċassajt, bejn għax waqqagħli l-punt li fuqu kelli nibni t-talk u bejn għax il-Mulej forsi ried jurini verament xi tfisser ċkunija. U proprju llum Ġesù qed jispiċċa l-Aħbar Sabiħa tiegħu (il-Vanġelu) bi frażi li għal ħafna minna, għodduni magħkom, hi diffiċli li titwettaq fil-prattika: “Aħna qaddejja li ma niswew għal xejn, għamilna dak li kellna nagħmlu” (Lq 17, 10)! Normalment il-prosit jimlielna xi ftit żaqqna!

Biex wieħed jasal għal dan l-istat irid ikollu dak id-don li ħafna nies kbar fil-Bibbja kellhom… id-don taċ-ċkunija! 

Ġesù diversi drabi fil-Vanġelu b’paċenzja kbira jipprova jfiehem lill-Appostli, u magħhom lilna wkoll li fis-Saltna tas-Smewwiet il-kbir huwa ċ-ċkejken. Meta tqum kwistjoni bejniethom dwar min hu l-ikbar, iressaq lejh tifel żgħir u jgħidilhom: “Min jilqa’ lil dan it-tifel żgħir minħabba f’ismi, ikun jilqa’ lili: u min jilqa’ lili, ikun jilqa’ lil dak li bagħatni. Għax min hu l-iżgħar fostkom ilkoll dan hu l-kbir” (Lq 9, 48). Ġesù jipprova jgħallimhom li għalih il-kbir hu dak illi jaqdi l-iktar, dak illi jservi.

Dan Ġesù m’għamlux biss bil-kliem. Tiftakru x’għamel fl-aħħar ċena? Ġesù jgħaddi u jaħsel saqajn id-dixxipli tiegħu. Pietru jieħu skandlu. Ma setax jifhem kif dan il-Messija, kif dan is-Sultan tal-Lhud, jgħaddi u jaħsillu riġlejh maħmuġa. Għalih kien skandlu kbir li l-Imgħallem tiegħu jinżel għarkupptejh quddiemu. B’xi mod Pietru b’dak li qal: “Ma jkun qatt li taħsilli riġlejja” (Ġw 13, 8) ried ifisser: “Kieku kont jien l-Imgħallem u int id-dixxiplu żgur li ma kontx ser ninżel u naħsillek riġlejk.” Imma Ġesù bħal dejjem, ta’ intelliġenti li hu, jgħidilhom: “Tifhmu x’għamiltilkom? Intom issejħuli l-Imgħallem u l-Mulej, u sewwa tgħidu għax hekk jien. Mela jekk jien li jien l-Imgħallem u l-Mulej ħsiltilkom riġlejkom, hekk agħmlu intom ukoll wieħed lill-ieħor” (Ġw 13, 13). Ġesù jrid jurina li quddiemu min hu ċkejken huwa kbir. 

Ġesù fl-għajnejn tal-bnedmin huwa iktar bniedem fallut u deludenti. Għal xi wħud, Ġesù huwa dak li jitkellem is-sewwa, għal oħrajn huwa xi ħadd b’qawwa speċjali li jfejjaq, għal oħrajn huwa xi ħadd li jinstiga polemiki mal-awtoritajiet reliġjużi. Huwa deludenti għal min ħaseb li Ġesù jista’ joħloq xi sistema politika li twaqqa’ l-oppressjoni Rumana. In-nies iridu lil xi ħadd prattiku li jbiddel is-sistemi kollha u joħloq sistema perfetta ta’ awtorità. Imma dan mhux il-ħsieb ta’ Ġesù. Il-Mulej huwa ċ-ċkejken ta’ Alla u l-istess il-komunità li waqqaf. 

Il-komunità ta’ Ġesù mibnija fuq l-imħabba, u normalment biex twaqqa’ sistema ta’ oppressjoni trid il-vjolenza. Ġesù jwaqqa’ s-sistemi inġusti billi ma jipparteċipax fihom. Ġesù joħloq komunitajiet alternattivi fejn fihom issaltan l-imħabba. Ġesù mhux vjolenti, u allura l-ħsibijiet għolja ta’ rivoluzzjoni mhumiex il-ħsibijiet tiegħu. Ġesù ġie biex jibni s-Saltna, u s-saltna tiegħu ma tinbeniex la permezz ta’ rivoluzzjoni u lanqas permezz tal-mibegħda. Is-saltna tiegħu tinbena fuq il-qadi, l-imħabba tal-aħwa u tal-għedewwa, il-maħfra, it-tieba u l-ħniena. Għalhekk il-komunità tiegħu hija fraġli; ftit irġiel u nisa li jibqgħu fidili għall-kmandament tiegħu tal-imħabba.

Il-komunità ta’ Ġesù hija realtà fraġli ħafna, fl-istess ħin qawwija. Fraġli għal-loġika tad-dinja li tedha fil-poter u taħseb li l-poter jista’ jsalva lil xi ħadd. Kemm ideoloġiji matul l-istorja pproponew ħelsien, imma wara li qerdu lil min kien qed iġib oppressjoni, inbidlu huma stess f’qawwa iktar ħarxa ta’ oppressjoni. Kemm ideoloġiji pproponew bidla fi strutturi ta’ inġustizzja, imbagħad saru huma stess struttura ta’ inġustizzja, agħar minn ta’ qabilhom. L-istorja tal-umanità mimlija b’eżempji bħal dawn.

Il-komunità ta’ Ġesù tiddeċiedi li tibqa’ fraġli, li ma tipparteċipax f’dawn l-istrutturi. Hi wkoll, bosta drabi, tkun ittentata li tikber, li toħloq strutturi u duttrini li ma jintmessux, imma l-qawwa tagħha ma tinsabx fl-istrutturi u anqas f’duttrini bla qalb, imma fil-fraġilità tar-riżorsi tagħha. Il-bidla vera ma ssir qatt permezz ta’ ideoloġiji u lanqas permezz ta’ strutturi ta’ poter. Il-komunità ta’ Ġesù tbiddel mill-qiegħ, minn realtajiet umani profondament fraġli imma li jgħixu bil-fedeltà l-Vanġelu u joħolqu fejn jgħammru biċċa mis-saltna fuq l-art. Il-komunità ta’ Ġesù mhi qatt komunità trijonfali.

“Meta jkun hemm it-trijonfaliżmu, Ġesù mhuwiex hemm. Jew, jekk hemm trijonfaliżmu huwa l-pass li jmiss għall-Ġimgħa l-Kbira. L-uniku trijonfaliżmu veru li joqgħod huwa dak ta’ Ħadd il-Palm. Il-Mulej qiegħed hemm. Dak it-trijonfaliżmu qed jgħidlek: ‘Ħejji ruħek għal dak li ġej…’ M’hemmx soluzzjonijiet maġiċi. Dak huwa l-kriterju tiegħi: it-trijonfaliżmu mhuwa qatt ta’ Ġesù. It-trijonf ta’ Ġesù, dak veru, huwa dejjem fuq is-salib!”

Immaġina li tkun qed issuq u tiltaqa’ ma’ billboard b’differenza, għall-ewwel tpeċpeċ ftit għajnejk biex tara jekk tkunx qed taqra sewwa. Fuq il-billboard hemm ritratt ta’ Ġesù Kristu u maġenbu hemm il-kliem: “Min irid jiġi warajja, irid jiċħad lilu nnifsu, jerfa’ salibu kuljum u jimxi warajja” (Lq 9, 23). L-għada filgħodu tiftaħ il-gazzetta u ssib headline li jgħid: “Billboards b’differenza”.

Tifhmu għalfejn fil-bidu bdejt bil-kelma ‘Immaġina’ għax nassumi li dawn l-affarijiet jiġru biss fl-immaġinazzjoni tiegħi. Imma jekk fil-gazzetta qrajna: “Billboards b’differenza”, ma nkunux qed nimmaġinaw jekk ngħidu li Ġesù huwa Messija b’differenza. Din huwa l-ħsieb tal-Vanġelu tal-lum. L-ewwel ma rridu nifhmu huwa li Ġesù huwa tassew Messija, u Messija differenti minn kull min fl-istorja tal-bniedem ippropona lilu nnifsu bħala Messija. Jekk id-dinja rat ħafna rivoluzzjonarji kien biss Ġesù Kristu dak li biddel mill-qiegħ l-istorja tal-bniedem.

Kien hu biss li rnexxielu jkun rivoluzzjonarju mhux bil-ġlied, imma bl-imħabba. Miegħu rridu nżidu kull min bħalu, fuq il-passi tiegħu, għamel l-istess rivoluzzjoni. Kien hu li rnexxielu joħroġ bi ħmerija (għal għajnejn id-dinja ovvjament!) li wieħed biex jirbaħ lill-għadu tiegħu jrid iħobbu. Għalina mhi ħmerija xejn għax nafu li l-għadu normalment hu beżżiegħ u għax beżżiegħ vjolenti. Allura għandu bżonn ifiq u dan il-fejqan jista’ jsibu biss fl-imħabba, jekk le jibqa’ jkun beżżiegħ u vjolenti.

Kien dan il-Messija b’differenza li jirnexxilu jasal jgħid li huma henjin dawk li huma ppersegwitati minħabba s-sewwa, henjin dawk li huma bil-ġuħ u l-għatx għall-ġustizzja.

Kien dan il-Messija b’differenza li jasal jgħidlek li jekk tkun ser ittella’ l-offerta tiegħek fuq l-artal u tiftakar li ħuk għandu xi ħaġa kontrik, tħalli l-offerta hemm, tmur tirranġa miegħu, imbagħad ittella’ l-offerta.

Kien ukoll dan il-Messija li jgħidlek biex min itik daqqa fuq ħaddek il-leminija ddawwarlu l-oħra biex tiġi pariġġ, u jekk xi ħadd iġagħlek timxi miegħu mil, tmur miegħu tnejn, immaġina ftit jekk dak ix-xi ħadd ikun idejqek!

Huwa dan il-Messija b’differenza li llum qed jgħid li iva biex tkun dixxiplu tiegħu trid tagħmel paċi mas-salib. Sakemm is-salib tibqa’ tqisu bħala għadu tiegħek u tiġġilidlu bħala xi ħaġa ’l barra minnek ħa tkompli tiġġieled fl-ajru, ser tkompli taħli l-enerġija qisek qed tagħti daqqiet ta’ ponn lir-riħ. Ġesù qed jistiednek tagħmel ħabib mas-salib, tilqgħu, għax hu hekk għamel, laqgħu u għamel minnu għodda ta’ ħelsien.

Jekk naċċettaw is-salib Ġesù jrid jagħmilna nies ħielsa, saħansitra minn ħajjitna stess, mill-illużjoni li ħajjitna tista’ tkun dejjem taħt xi umbrella fuq xi xtajta fil-Karibew. Ġesù jrid jagħmilna ħielsa mill-illużjonijiet imma fuq kollox iqawwilna qalbna li fis-salib nistgħu nkunu nies ta’ tama, hienja.

Iebes dal-kliem! Min jista’ jifhmu? Mulej agħtina d-dehen.

Qegħdin niċċelebraw it-Twelid tal-Beata Verġni Marija. Din is-Solennità ddaħħalna fil-bidu ta’ dak il-misteru tant sabiħ tal-Inkarnazzjoni (Alla li jsir bniedem u jgħammar fostna); l-inizjattiva sabiħa ta’ Alla li juri Hu min Hu.

Alla li jikteb paġna ġdida fl-istorja tal-umanità.

Jekk fi żminijiet oħra Alla fisser bi frażi hu min: “Jien li Jien” (Eż 3, 14), issa jiddeċiedi li jkollu wiċċ, persuna, emozzjonijiet li jidhru, kelma li tinstema’ u dan kollu fi Kristu Ġesù. Tassew paġna ġdida, Alla li jagħmel lilu nnifsu aċċessibbli. Jekk qabel Alla jagħti l-liġi, issa jagħti l-grazzja. Hekk naqraw fil-bidu tal-Evanġelju ta’ San Ġwann: “Alla ta l-liġi permezz ta’ Mosè imma l-grazzja u l-verità seħħu permezz ta’ Ġesù Kristu” (Ġw 1, 17). San Iljun il-Kbir fid-diskors tiegħu fuq il-Beatitudnijiet bħal donnu jagħtina x’nifhmu li bejn l-ewwel Rivelazzjoni u t-tieni waħda, dik li seħħet permezz ta’ Kristu Ġesù, Alla biddel l-istil ta’ kif juri lilu nnifsu:

“Dak li kellem lil Mosè, kellem ukoll lill-Appostli, u fi qlub id-dixxipli l-Verb, b’id ta’ kittieb ħafif, kiteb il-liġi tal-patt il-ġdid; dan ġara mhux kif kien ġara fl-imgħoddi; ma kienx hemm bħal fl-imgħoddi swidija ta’ sħab kullimkien, u anqas beraq u ragħad tal-biża’, u lanqas ordni lill-poplu mwerwer biex ma jersaqx lejn il-muntanja, imma diskors kollu ħlewwa u miftuħ għal dawk kollha li kienu jisimgħu; dan kollu biex bil-ħlewwa tal-grazzja titneħħa l-ebusija tal-liġi, u bl-ispirtu tal-adozzjoni jitwarrab il-biża’ tal-jasar.”

Din hija l-aħbar sabiħa tal-Vanġelu li Alla jidħol fl-istorja nkiss inkiss; ħadd ma kien qed jistennieh, tant li meta ġie biex jitwieled anqas post ma kien hemm għalih fil-lukanda. Alla li jidħol fl-istorja tal-bniedem mhux biex idejqu, imma biex ifejqu. Alla li ma bagħatx lil Ibnu fid-dinja biex jagħmel ħaqq minna imma biex permezz tiegħU nsalvaw. Alla li jgħammar fostna biex jurina sa fejn twassal l-imħabba tiegħu. Alla li juri li hija fin-natura tiegħu li jkun magħna.

Min qatt immaġina li Alla huwa hekk? Min qatt immaġina li Alla, wara li joħloq il-bniedem, joħloq ukoll storja biex isalvah? Min qatt immaġina li Alla huwa ħlewwa, tieba, maħfra? X’seta’ jagħmel il-bniedem biex ikun jistħoqqlu Alla bħal dan? Xejn. Anzi, il-bniedem għamel dak li ma kellux jagħmel, kiser il-patt, għamel id-dnub, għażel il-ħtija flok il-grazzja. Madanakollu, Alla ‘għani fil-ħniena’ jibqa’ jfittex lill-bniedem biex isalvah.

Tindunaw li dan il-pjan huwa kollu inizjattiva ta’ Alla. Huwa hu li sejjaħ l-ewwel, li jiġġustifika, li jigglorifika, kif smajna fit-tieni qari. Alla li ma jserraħx fuq il-ħiliet tal-bniedem imma fuq l-imħabba tiegħu.

U aħna?

Kemm-il darba nserrħu wisq fuq il-ħiliet tagħna? Kemm naħsbu li s-suċċessi u l-fallimenti fix-Xandir tal-Kelma jiddependu minna? Arana nipproġettaw, u xħin inlestu nipproġettaw, nagħtu l-proġett lil Alla biex japprovah, mentri għandu jkun bil-kontra; Alla li jħejji t-triq u aħna nimxu fiha. Kemm nirraġunaw b’mod żbaljat meta naħsbu li r-riżultati huma frott ta’ kemm naħdmu! Allura arana nirraġunaw “Ejja naħdmu sabiex…” Possibbli li ma jirnexxilniex nagħmlu konverżjoni fil-mod tal-ħsieb? Possibbli li kollox jiddependi fuq il-ħidma tagħna? Possibbli li għadna naħsbu li Alla fil-ħidma tagħna ma jbillx ftit subgħajh?

Meta naħsbu li kollox jiddependi minn ħidmietna faċli li nsiru skjavi tar-riżultati. Jekk ikollna riżultati pożittivi nħossuna tajjeb, jekk le nħossuna falluti. U Alla fiex jidħol f’dan kollu? Is-salmista stess jgħidilna, f’Salm 127:

“Jekk il-Mulej ma jibnix id-dar, 

għalxejn jitħabtu l-bennejja. 

Jekk il-Mulej ma jħarisx il-belt, 

għalxejn jishar l-għassies.

Ma jiswielkom xejn li tbakkru, 

jew li ddumu ma tistrieħu 

u li tieklu ħobż it-tbatija; 

għax sa fl-irqad hu jipprovdi lill-għeżież tiegħu” (Salm 127, 1-2).

Forsi qed tistaqsu: “Allura ma nagħmlu xejn?” Ovvja li mhux il-każ, imma almenu nieqfu naħsbu li kollox jiddependi minna! Marija lil Alla ħallietu jmexxi Hu, u ffirmat il-proġett tiegħU bil-kliem: “Ara jiena l-qaddejja tal-Mulej” (Lq 1, 38). Tidħol għalina hi, biex fina jiġri l-istess.

Ġieli ġratilkom li torbtu lil xi ħadd b’xi sigriet u tinduna li dak li jkun mar ixandar ma’ kullimkien dak li tkun għedtlu bejn erba’ ħitan? Hija ħaġa li normalment tkisser il-fiduċja f’dik il-persuna. Jew inkella, isbaħ minn din, xi ħadd jiġi jgħidlek: “Lilek biss qed ngħid,” u int tkun taf li fil-verità jkun ġa qal lil nofs ir-raħal! Jiġru dawn l-affarijiet u jew teħodhom b’nofs ċajta, jew tiddispra, jew twiegħed lilek innifsek li nies bħal dawn ma temminhomx jew inkella ma tgħidilhom xejn. 

Ġesù hekk ġralu fil-Vanġelu tal-lum. Wara li fejjaq lit-trux u mbikkem wissa biex ma jingħad xejn minn dak li kien qed jagħmel u dawn iktar ma wissiehom aktar xandruh. Tifhmu li dawn tant kienu impressjonati b’dak li għamel Ġesù li ma setgħux ma jxandruhx.  Għamlu sew? Min jaf! Li ma obdewx m’għamlux sew, imma mur żommhom!

Forsi tiġina li nsaqsu: “Imma dan Ġesù l-għala ma riedx li ħaddieħor ma jsirx jaf li kien hu li jfejjaq?” Ħafna drabi fil-Vanġelu ta’ San Mark insibu li Ġesù jordna lil min ikun fejjaq biex ma jgħid xejn. Imma għaliex? Kien jaqbillu li jsiru jafuh. Hekk seta’ juri biċ-ċar li hu l-Messija, u iktar nies jersqu lejh, iktar nies ifiqu, iktar nies isiru jħobbuh, iktar nies isiru jafu l-Vanġelu. Mela għalfejn dal-ħabi kollu?

Ġesù ma riedx li toħroġ informazzjoni żbaljata jew jingħataw impressjonijiet ħżiena. Ġesù ma riedx li hu jiġi meqjus bħala xi ħadd li jagħmel il-magics, bħala xi ħadd li joffri ħajja faċli, li jwiegħed l-ilma jiżfen. Fl-aħħar tal-Vanġelu Ġesù ma jaħbix iktar: “Morru fid-dinja kollha, xandru l-Evanġelju lill-ħolqien kollu” (Mk 16, 15). Allura għalfejn jaħbi issa, jekk wara xandar kollox bil-miftuħ? Jaħbi issa, għax faċli setgħet tingħata l-impressjoni li Ġesù kien qed iwiegħed dixxipulat faċli, dixxipulat nieqes mis-salib. Li tkun dixxiplu ta’ Ġesù jfisser li terfa’ salibek kuljum u timxi warajh. Fejqan mingħajr l-aċċettazzjoni tas-salib faċli jsir farsa ta’ min hu Ġesù. Qabel ma jgħid kollox bil-miftuħ, Ġesù kellu jgħaddi mill-prova tas-salib.

Hu stess kellu jegħreq l-għaraq tad-demm biex jaċċetta r-rieda t’Alla f’ħajtu. Xi ħadd jista’ jlumek li m’intix taċċetta dak li qed jiġrilek f’ħajtek, imma l-fatt stess li qed tissielet biex tifhem u taċċetta, dik stess fiha nfisha hija talba: “Missier jekk jista’ jkun ħa jitbiegħed minni dan il-kalċi, imma mhux li rrid jien, imma li trid int” (Mk 14, 36). Ġesù, għall-kuntrarju tan-nies tad-dinja, ma jwigħedx l-ilma jiżfen. Ġesù huwa reali u fil-verità magħna: “Fid-dinja tbatu jkollkom, imma agħmlu l-qalb, jien irbaħt id-dinja” (Ġw 16, 33).

Ġesù jfejjaq biex jagħti sinjal li hu l-Messija. Il-fejqan huwa biss sinjal ta’ xi ħaġa ikbar. Il-fejqan huwa sinjal li hu kien dak li kellu jiġi. Il-fejqan kien mifhum li jwassal lin-nies li jemmnu Hu min kien. Messija iva, imma li kellu jimrad u jbati. “Ħa fuqu l-mard tagħna” (Is 53, 4), tgħidilna l-iskrittura. Proprju din li ma setgħux jifhmu ħafna nies, u li nsibuha diffiċli nifhmu aħna wkoll: “Salva lill-oħrajn, ħa jsalva lilu nnifsu” (Lq 23, 35). Ma ninsewx li l-fejqan fiżiku fih innifsu mhux etern. Dawk kollha li fejjaq Ġesù xorta reġgħu mardu u mietu. Lazzru ħa l-kedda li kellu jmut darbtejn!

Jekk aħna nibbażaw il-fidi tagħna fuq il-fejqan fiżiku, inkunu qed nitilfu ħafna. Il-fejqan, ma ninsewx, huwa sinjal ta’ verità ikbar. Mhux ta’ b’xejn li mbagħad, meta naraw li l-fejqan fiżiku ma wasalx, nibdew naħsbu ħafna affarijiet li mhumiex veri u nispiċċaw ngħidu: “Qed nitlob ħażin”, “M’għandix fidi”, “Alla ma jismagħnix”, “Alla bil-preferenzi”. Il-Knisja stess tgħallem li l-mirakli huma biss xi ħaġa straordinarja u mhux ta’ kuljum.

Ovvjament il-mard huwa xi ħaġa kerha ħafna. Il-mard joħroġ minnek reazzjonijiet li qatt ma kont timmaġina li kienu fik. Il-mard jumiljak. Il-mard ikexkxek meta tara lill-maħbubin tiegħek ibatu u anke jmutu. Ħadd ma jrid jimrad, lanqas jien serrħu raskom, u ħadd ma jrid jara l-maħbubin tiegħu jimirdu u jbatu. Madanakollu hemm fejqan li jmur ’l hemm minn dak li hu fiżiku. F’ħajti nħossni ffurtunat li ltqajt ma’ nies li fil-mard tagħhom fejqu lili. Nies li magħhom ma sarx miraklu imma huma kienu miraklu ħaj bid-dija li ħarġet minnhom fil-mumenti diffiċli tagħhom. Hemm tibda temmen li t-tbatija tista’ tkun redentiva wkoll.

Fil-fond ta’ qalbi nixtieq li ħadd iktar ma jimrad, fil-fond ta’ qalbi nixtieq li l-mediċina tagħmel tant żviluppi li teqred il-mard kollu, fil-fond ta’ qalbi nixtieq li l-mirakli jkunu the order of the day. Fil-fond ta’ qalbi nixtieq li ħadd ma jbati, ħadd ma jimrad u ħadd ma jmut. Madanakollu nitlob li fil-mard tiegħi nkun kapaċi nfejjaq. Nitlob li anke jien, int u kulħadd ikun eżempju ta’ tbatija li ssalva. Nitlob li nidħlu f’dik il-profondità li l-fejqan qabel fuq barra jsir fuq ġewwa. Nitlob li nifhem li l-aċċettazzjoni tas-salib, mhux dik passiva imma frott l-għaraq tad-demm, hija wkoll talba.